GROENLO – Na zes jaar van stilte, restauratie en heel veel vrijwilligerswerk is het zover. Stoomhoutzagerij Nahuis, de laatste werkende stoomhoutzagerij van Nederland, opende dit weekend weer de deuren voor publiek. Een uniek stukje levend industrieel erfgoed in de Achterhoek dat opnieuw op stoom is gebracht.
Vrijwilligers aan het werk bij stoomhoutzagerij in Groenlo – Foto: Omroep Gelderland
De stoomhoutzagerij aan de rand van Groenlo bestaat al sinds 1850 en kreeg in 1918 zijn kenmerkende moderne stoomhoutzagerij-installatie. Tot 1977 werkte het bedrijf met dezelfde oude stoommachines.
Sinds 1993 is de zagerij een museum en een rijksmonument, waar bezoekers kunnen zien en horen hoe de zware machines worden aangedreven door stoomkracht.
Dak eraf voor de ketel
De heropening is een mijlpaal na jaren van groot onderhoud. In 2018 moest het museum noodgedwongen dicht. Het ketelhuis en de schoorsteen waren in slechte staat en bij inspectie bleek dat de ketel opnieuw gekeurd moest worden. Daarvoor moest de 8 meter lange ketel, met een gewicht van zo’n 11 ton, letterlijk uit het ketelhuis getakeld worden.
Bestuurslid Jan Scharenborg: “We hebben het dak er vier keer afgehaald om de ketel eruit en er weer in te krijgen. Er zijn ruim 45 klinknagels met de hand uitgeboord en opnieuw geplaatst, helemaal volgens de ouderwetse methode met luchtdruk.”
Niet alleen de ketel, ook de wanden van het ketelhuis, de rookkanalen en de ondersteuning waren ernstig verslechterd en zijn vakkundig hersteld. De gerestaureerde ketel is inmiddels onder druk getest en goedgekeurd.
De vrijwilligers zijn er trots op: “Alles is weer veilig en werkt zoals het hoort. Een hele prestatie voor een gebouw dat inmiddels 150 jaar oud is”, aldus Scharenborg.
Twee stoommachines, veel historie
Met de herstelde stoomketel kan de stoomhoutzagerij nu weer volledig op stoom draaien. De grote stoommachine drijft zowel de horizontale als de verticale zaag aan. In totaal kunnen daar maar liefst achttien zaagbladen tegelijk in worden gespannen.
De kleinere stoommachine zorgt voor de opwekking van stroom, goed voor 110 Volt. Het water in de ketel wordt verhit tot 165 graden. De stoomdruk die daarbij ontstaat is essentieel: “Niet de stoom zelf, maar de druk zorgt dat de machines draaien”, legt vrijwilliger Uuk de Vries uit.
Bovenop de ketel zit een zogenoemde blackfluit, een oude veiligheidsvoorziening. Smelt de loden prop, dan klinkt er een fluittoon als waarschuwing dat de druk te hoog is. “Daar komt ook de uitdrukking ‘over de rooie gaan’ vandaan”, aldus De Vries.
Levend erfgoed dankzij vrijwilligers
Dat de zagerij weer open kan, is te danken aan een hechte club van zo’n vijftig vrijwilligers. Zij sloopten, metselden, timmerden en restaureerden zelf waar het kon. Met hulp van subsidies uit Nederland en Europa is de stoomhoutzagerij nu klaar voor een nieuw hoofdstuk.
Dit weekend was de officiële heropening, maar de komende maanden zijn er nog meerdere draaidagen waarop dit bijzondere stukje Gelderse industriële geschiedenis in werking is te zien.
Geschreven door Davie Klein Gunnewiek
Mail ons!
Heb jij een tip of opmerking? Mail naar de redactie: redactie@1achterhoek.nl.