WINTERSWIJK – Na jaren van stilte klinkt er weer toekomstmuziek in de synagoge van Winterswijk. Het rijksmonument aan de Spoorstraat is na een ingrijpende restauratie heropend. Niet als gebedshuis voor een actieve Joodse gemeenschap, maar als levendige plek van herinnering, educatie en ontmoeting. “Geen stilstaand monument, maar een levend verhaal”, zei burgemeester Bengevoord bij de heropening.
De verbouwing van de synagoge in Winterswijk. – Foto: Omroep Gelderland
De karakteristieke synagoge aan de Spoorstraat is na een jarenlange restauratie en modernisering opnieuw in gebruik genomen. Wat ooit het hart was van een bloeiende Joodse gemeenschap, is nu een monument dat de herinnering levend houdt. “Het is fijn dat er weer een plek is waar we het verhaal kunnen blijven vertellen”, zegt Mirjam Schwarz, voorzitter van de Joodse gemeenschap in Winterswijk. Die gemeenschap bestaat nog maar uit slechts zes mensen.
De renovatie van het rijksmonument was omvangrijk. Het vrouwenbalkon werd vergroot, het dak geïsoleerd, verwarming en ventilatie zijn gemoderniseerd, muren zijn geïmpregneerd, het gebouw kreeg nieuw elektra, een lift en comfortabele zitbanken. Achterzetramen zorgen voor behoud van het originele glas-in-lood. Maar belangrijker dan de technische ingrepen, is de betekenis van het gebouw zelf.
'Joods Nederland is nooit meer hersteld'
De geschiedenis van de Winterswijkse sjoel is er een van bloei, verwoesting en wederopbouw. “In de oorlog is het gebouw leeggeroofd”, vertelt Schwarz. “Na de oorlog waren er nog maar een paar Joodse mensen over. Mijn ouders waren de enigen die terugkeerden.” De overlevenden richtten het gebouw opnieuw in, maar een volwaardige gemeenschap kwam er nooit meer. “Als je in Nederland echt Joods wil leven, moet je naar Amsterdam. Daar is nog een gemeenschap. Hier in de Achterhoek is die verdwenen.”
Deze zondag was de synagoge open voor publiek:
Nieuwe eigenaar, nieuwe koers
Pandeigenaar en voorzitter van de stichting Anne Joldersma zag het verval jarenlang van dichtbij: “Ik woonde tegenover de synagoge en vroeg me af: hoe behouden we dit pand, nu de Joodse gemeenschap zo klein is? Het zou ontzettend zonde zijn als zo’n gebouw met zo’n grote cultuurhistorische waarde verloren zou gaan.” In 2015 begon hij daarom met het opzetten van de stichting en uiteindelijk lukte het in 2021 om het over te nemen. “De overdracht was lastig; het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap werkte niet altijd even makkelijk mee”, vertelt Joldersma. “Maar nu kunnen we zorgen dat de geschiedenis behouden blijft.”
De gemeente Winterswijk droeg 75.000 euro bij aan de renovatie. Burgemeester Joris Bengevoord noemde dat ‘een moreel antwoord op een geschiedenis die te lang verzwegen is’.
Meer dan alleen de oorlog
Hoewel het oorlogsverhaal onlosmakelijk verbonden is met het gebouw, benadrukt Schwarz dat de Joodse geschiedenis in Winterswijk veel verder teruggaat. “We hebben het dan over vierhonderd jaar. En dat is niet alleen Joods: het is ook de geschiedenis van de christelijke en islamitische gemeenschappen hier. Het hoort bij Winterswijk.”
Tijdens de heropening werd een mezoeza, een klein rechthoekig doosje, geplaatst bij de rechter deurpost door opperrabbijn Binyomin Jacobs: een traditionele handeling waarmee een huis Joods wordt gemaakt. Ook werd er een meiboom geplant in de voortuin, als teken van hoop.
De synagoge is de komende maanden te bezoeken voor het publiek. Er zijn vaste rondleidingen en op het vrouwenbalkon is een tentoonstelling ingericht over het Joodse huwelijk in Winterswijk.
Geschreven door Elcin Coraklar
Mail ons!
Heb jij een tip of opmerking? Mail naar de redactie: redactie@1achterhoek.nl.