Afdrukken
Lead image 1:
Lead image TXT 1: Marianum-leerling Joep Karnebeek die het ontwerp maakte, onthult samen met Lieveldenaar Joop te Brake het herinneringsmonument aan het Joodse werkkamp. Foto: Eveline Zuurbier
Lead image 2:
Lead image TXT 2: Joop te Brake heeft een lichtsteentje gepakt die hij volgens Joods gebruik neerlegt bij het herinneringsmonument. Foto: Eveline Zuurbier
Lead image 3:
Lead image TXT 3: Het informatiebord met QR-code die verwijst naar de website waarop de verhalen over het werkkamp in Lievelde zullen groeien. Foto: Eveline Zuurbier
Ankeiler: Jarenlang bleef het stil rond het Joodse werkkamp dat in Lievelde stond en was er maar heel weinig over bekend, maar dat verandert nu.

- Jarenlang bleef het stil rond het Joodse werkkamp dat in Lievelde stond en was er maar heel weinig over bekend, maar dat verandert nu. Zondag 2 oktober werd op zo’n 300 meter van de plek waar het kamp was een monument onthuld. Het monument uit staal gemaakt, herinnert aan het gruwelijke verhaal dat zich precies tachtig jaar geleden in Lievelde heeft afgespeeld. Een QR-code op het informatiebord naast het monument verwijst naar een dynamische website waar de verhalen over het werkkamp zullen groeien.

In Lievelde is in de zomer van 1942 enkele maanden een werkkamp. Dwangarbeiders uit Dinxperlo, Silvolde, Lochem, Raalte, Deventer en Amsterdam moeten vlakbij op een gemeentelijke zandweg (Huttenweg) grond afscheppen om de afwatering te verbeteren. In de nacht van 2 op 3 oktober is het ineens afgelopen met het Joodse werkkamp. De Joodse dwangarbeiders worden zo onopvallend mogelijk naar het station in Lievelde gebracht en afgevoerd naar Westenbork. De thuis achtergebleven familieleden van de mannen hebben dan een brief en ‘gratis’ treinkaartjes gekregen om herenigd te worden met hun familieleden in de kampen’ zo staat in de brief. Eindbestemming op de treinkaartjes is Westenbork. Dat was een doorgangskamp. Twee weken later werden 13.000 Joden uit meerdere opgeheven werkkampen uit Noord- en Oost-Nederland op de trein gezet naar de vernietigingskampen in Polen waaronder Auschwitz.

Weinig herinneringen, niets meer te zien

Het verhaal van deportatie is aangrijpend. “Het Joodse werkkamp was het voorportaal van de uitroeiing van Joodse families, een poort naar de hel, van ontering en complete rechtenloosheid”, vertellen Godfried Nijs en wethouder Jos Hoenderboom na elkaar. Een herinneringsmonument is dan ook zeer op zijn plaats, zeggen beiden.

Nog voordat de oorlog ten einde is werd het kamp gesloopt en verdween alles wat daar aan herinnerde. Een deel van het materiaal uit de houten barakken is gebruikt bij herstelwerkzaamheden van het openbare zwembad ’t Meeken in Vragender. Er is op de plek in Lievelde niets meer te zien, alsof het kamp nooit bestaan heeft. De plek krijgt een agrarische bestemming.

Marianum-leerling Joep Karnebeek die het ontwerp maakte, onthult samen met Lieveldenaar Joop te Brake het herinneringsmonument aan het Joodse werkkamp - Foto: Eveline Zuurbier

Dat het dan nog tachtig jaar na dato duurt voordat er een monument is, ligt aan het feit dat weinig mensen ervan weten en dat er niet over gesproken werd. “Er is weinig bekend als alleen een foto en een map die in het archief van de gemeente Lichtenvoorde werd gevonden waar met potlood ‘Joods werkkamp Lievelde’ stond opgeschreven.” Dat was in 1995 en sindsdien houdt de geschiedenis van het werkkamp Godfried Nijs bezig. Op basis van één vermelde naam uit de map is hij verder gaan zoeken. Inmiddels zijn de namen van achttien mannen bekend en heeft hij redelijk in kaart waar ze vandaan kwamen. “Maar hoeveel Joodse dwangarbeiders in het kamp hebben gezeten weten we niet en of ze de oorlog hebben overleefd, weten we niet.”

Mooi herinneringsmonument aan de Lievelderweg

Op de hoek van de Lievelderweg ter hoogte van de afslag naar de Twenteroute (N18) staat nu het herinneringsmonument. Het is ontworpen door Marianum-leerling Joep Karnebeek. Hij is nog altijd verrast dat zijn tekening eruit is gehaald. “Eigenlijk wist ik nog niet duidelijk dat dit een monument zou worden. Het beeld van een dode tak kwam gewoon in mijn op toen we een opdracht kregen een tekening te maken over het werkkamp. In de kale tak zag ik de dood in en het laatste blad dat eraan hangt geeft toch nog iets van leven weer.”

'Ik ben aangenaam verrast met dit monument'

Joop te Brake heeft een lichtsteentje gepakt die hij volgens Joods gebruik neerlegt bij het herinneringsmonument. - Foto: Eveline Zuurbier

Joep kreeg met Lieveldenaar Joop te Brake (80) de eer het monument te onthullen. Te Brake weet zich het huisje van de pompinstallatie van het kamp nog te herinneren. Dat bleef na de oorlog nog een poosje staan. “Het was ons land, het land van mijn vader. Ik was nog een kind om me het bestaan van het werkkamp te herinneren. Maar toen ik op de HBS zat, begon het geleidelijk door te dringen wat er op die plek in het land is geweest.” Het duurt nog tot de jaren ’80 dat hij zich meer gaat interesseren voor de geschiedenis over het kamp en waar het precies heeft gelegen. “In 2005 heb ik er echt werk van gemaakt en in 2010 had ik alle informatie op papier. Ik vond dat er voor de herinnering een monument moest komen. Het heeft nog even geduurd. In de gemeenteraad zijn er vragen over gesteld en Marianum is erbij betrokken. Ik wist niet dat dat het dan zo werd aangepakt. Ik ben aangenaam verrast met dit monument.”

Het informatiebord met QR-code die verwijst naar de website waarop de verhalen over het werkkamp in Lievelde zullen groeien - Foto: Eveline Zuurbier
💬 Mail ons!
Heb jij een tip of opmerking? Mail naar de redactie: redactie@1achterhoek.nl.

Deel dit artikel